لعاب زرین فام

زرین فام در حقیقت یکی از انواع لعابهای لاستر است. لعابهای لاستر لعابهایی با جلای فلزی هستند که به شیوه های مختلف در شرایط احیاء کوره و یا بعضی خارج از کوره به وجود می آیند.

لعاب به شیوه زرین فام دارای ویژگیهای خاصی است که آن را از سایر روشها ی ساخت لعاب لاستر متمایز میکند از آن جمله امکان کشیدن تصاویر و نقوش ظریف به صورت مثبت و منفی است . در این روش سرامیست ترکیبهایی از نمکهای نقره و مس را با یک واسطه گلی که حاوی مقادیر زیادی از اکسید آهن است با ترکیب کردن سرکه بر روی سطوح سرامیکی که دارای لعاب از قبل پخته شده و عموما سفید است می نشاند سپس قطعه را مجددا در کوره و در دمایی پایین در شرایط احیاء ( شرایطی که دود در کوره وجود دارد ) می پزد. پس از سرد شدن کوره اگر همه مراحل صحیح انجام شده باشد با پاک کردن واسطه گلی از روی سطوح , جلای فلزی حاصل می شود . این شیوه ساخت لعاب لاستر را خمیره گلی نیز می نامند که در فرهنگ سرامیک ایرانی زرین فام نامیده می شود.

ابداع این شیوه توسط سفالگران مسلمان بوده است اما بر سر محل ابداع آن یعنی کشورهای مصر , عراق , و ایران بین صاحبنظران سرامیست مجادله وجود دارد با این همه قریب به اتفاق پژوهشگران بهترین مصادیق این شیوه از تولید لعاب لاستر را مربوط به دوره های سلجوقیان و ایلخانیان ایران می دانند.

تا چند دهه پیش نحوه ساخت این لعاب به دلیل از بین رفتن سنتهای تولید آن سر به مهر بوده است تا اینکه کسانی چون آلن کایگر اسمیت از انگلستان , تاکو کا تو از ژاپن و سفالگری از اسپانیا آن را مجددا احیاء نمودند که البته سهم آلن کایگر به سبب نگارش کتابی در این خصوص بیشتر می نماید.

در ایران نیز افراد متعددی بر روی این لعاب کار کردند که شاید پیشگام ترین آنها محمد مهدی انوشفر است. در سالهای اخیر دکتر عباس اکبری تجربه هایی بر اساس قدیمیترین متن موجود در این خصوص یعنی بخش انتهایی کتاب عرایس الجواهر و نفایس الاطایب تالیف ابوالقاسم عبدالله کاشانی از نوادگان خاندان ابوطاهر کاشانی به سال ۷۰۰ هجری انجام داده است که منجر به ساخت و احیاء دوباره این لعاب گشته است این تجربیات که به صورت یک فیلم ۲۵ دقیقه ای در دسترس همگان قرار گرفته است پرده از راز ساخت لعاب زرین فام که تاکنون پنهان مانده بود بر داشته است.